En İyi Covid-19 Aşısı Hangisi?

Türkiye’de 24 milyondan fazla insan şu anda COVID-19'a karşı aşılarını tamamladı. Ama COVID-19 aşılarının etkinliği ile ilgili söylentiler ve yeni varyantların ortaya çıkışı ile kafa karışıklığına ve aşı tereddüdüne neden oluyor.
 

Bu nedenle hepimizin zihnini meşgul eden birkaç soruya cevap vermek istedik;
 

1-COVID-19 aşısı yaptırmalı mıyım?

Evet! Şu anda bir aşı olma hakkınız varsa, mutlaka aşı olun. Sürü bağışıklığını oluşturmak, hastalığın yayılmasını yavaşlatmak ve elbette yeni varyantların oluşmasını engellemek için mümkün olduğunca çok kişinin aşı olmasını sağlamamız gerekiyor. Aşılar, şuan da bizi pandemiden korumak için tek silahımız. Ama kronik hastalıklarınız ve sürekli kullandığınız ilaçlar nedeni ile tereddütleriniz varsa aşı olmadan önce sizi takip eden doktorunuzla görüşün.
 

2- "En iyi" aşı var mı? Hangisi?

Farklı avantajları olduğu için aşı tasarımı için farklı metotlar seçilir. Aslında pandemi gibi bir ortamda  "en iyi" aşı diye bir şey söylemek zordur. Ancak belirli bir grup insanın olması daha iyi olan bir aşı olabilir. Her aşı için etkinlik çalışmaları, farklı ortamlarda yapılan farklı klinik çalışmalardan elde edilmiştir. Bu nedenle bu sayıları karşılaştırmak yerine, kullanımda olan aşıların ağır hastalık gelişimini önlediğini bilerek hareket etmektir. Şuanda tüm aşılar (mRNA, Adv vektör, inaktif) koronavirüsün spike proteininin parçalarını tanıtır ve böylece vücudunuz bu proteinle bir sonraki karşılaşmasında bir bağışıklık cevabı oluşturur.
 

3- Aşı etkinliğini nasıl yorumlanır?  "% 95 etkinlik" veya " %66 etkinlik" ne anlama gelir?

Aşı etkinliği , kontrollü bir çalışmada ne kadar iyi sonuç alındığını ifade eder, ayrıca gerçek hayatta nasıl bir performans sergileyeceği de önemlidir. Yaygın bir hata, %95'lik bir etkinliği, aşı olsanız bile %5 hastalanma şansınız olduğu anlamına gelecek şekilde yorumlamaktır. Bu tam olarak doğru değildir.

Etkililik, aşılanmamış bir plasebo kontrol grubuna sahip deneklerle kıyaslayarak yapılır. Çalışmanın sonunda araştırmacılar, semptomatik COVID-19 ile sonuçlanan kontrol grubundaki hasta sayısına bakarlar. Örneğin Pfizer-BioNTech aşısı, klinik denemesinde %95 etkinliğe sahipti. Bu yüzde, plasebo grubundaki 162 kişinin hastalanması ama aşılanan grupta sadece 8 kişinin hasta olması sonucu ile elde edildi. Yani toplam 170 vaka. 8, 170'in yaklaşık %5'idir. Yani, COVID-19 aşısı klinik denemelerinin çoğunda şiddetli hastalığı değil, herhangi bir semptomatik hastalığı önlemedeki etkinlik yüzdesi bildirilmiştir. Şimdiye kadar alınan verilere göre şiddetli hastalık riski çok daha düşüktür.  
 

4- Ne tür yan etkiler yaşayabilirim ve bunlar normal mi?

Yaygın yan etkiler: enjeksiyon yerinde ağrı, yorgunluk, baş ağrısı, ateş ve enjeksiyon bölgesinde dokunulduğunda sıcaklık, şişkinlik. Tüm bu semptomlar, bağışıklık sistemimizin reaksiyonudur. Çok yaygındır ve genellikle bağışıklık sisteminin aşıyı tanımak ve bir dahaki sefere yeni virüsü hatırlamak için çok çalıştığını gösterir.

5- Neden bazı insanlar aşıların birinci dozundan çok ikinci dozuna tepki veriyor?

İlk doz, bağışıklık sisteminizi hazırlar; vücudunuza SARS-CoV-2 spike proteinine nasıl cevap vereceğini öğretir. İkinci dozda bağışıklık sistemimiz proteini tanır ve tepki verir. Bu nedenle de yan etki daha çok gözlenebilir.
 

6- Aşılara alerjik reaksiyon olabilir mi?

Alerji, vücudunuza giren yabancı bir madde/proteine bağışıklık sistemimizin aşırı cevap vermesidir. Enjekte edilen herhangi bir aşı veya ilaca yanıt olarak alerjik reaksiyonlar meydana gelebilir, ama oldukça nadirdir. Çoğu insanın alerjik reaksiyon konusunda endişelenmesine gerek yoktur. Alerji öyküsü olan kişilere bu riskin göz önüne alınarak aşıların, alerjik reaksiyon gelişirse hızlı müdahale edilebilecek bir merkezde yapılması önerilir.
 

7- COVID-19 geçirmiş hastalar aşılanabilir mi?

COVID-19 olup iyileşme ile aşılanma arasında minimum bir süre önerilmedi. Başka kimseye bulaştırmamak için semptomlar ve karantinanız bitmiş olmalıdır. Bir miktar bağışıklığınız olduğu için bir süre bekleyebileceğiniz doğru olabilir. Ama COVID-19 enfeksiyonu geçiren hastaların aşılanmasında sakınca yoktur. mRNA ve AdV vektör aşıları ile yapılan çalışmalar COVID-19 geçiren hastaların aşılandıkları takdirde, daha önce hastalığı geçirmeyenlerden daha hızlı antikor artışı gösterdiklerini ve antikor oluşumunun artığını göstermiştir. Bu hastalar önceden hazırlanmış bağışıklık sistemine sahip olduklarından ilk dozu olduklarında, bağışıklık tepkileri daha güçlü yanıt verebilir ve yan etkiler gözlenebilir. İkinci dozu aldıklarında COVID-19 geçirmemiş kişilere benzer tepki verirler.
 

8-Aşı yaptırmadan önce ibuprofen veya aspirin gibi ağrı kesici ilaçlar alabilir miyim?

Bu ilaçları tıbbi bir nedenle (örneğin her gün aspirin alan kişiler) alan kişiler, ilaçlarını almaya devam etmeliler. Kesinlikle doktorlarıyla konuşmadan ara vermemeliler.

Ama bu ilaçları aşılanmadan önce alarak aşının semptomlarını önlemeye çalışmak doğru değildir. Bu konuda yapılan çalışmalar aşı öncesi alınan ilaçların bağışıklığı etkileyebileceği ama aşıdan 4 saat sonra alındığında ise etkilemediği yönündedir. Bu nedenle aşı olduktan sonra yan etki gelişirse kullanmak daha doğru olacaktır.
 

9- Aşı olursanız ama enfeksiyon kaparsanız, aşı yine de bir fark yaratır mı? Ciddi hastalığı veya ölümü önleyecek mi?

Evet, mevcut aşıların çoğunda gördüğümüz şey, daha az şiddetli semptomlar ve enfekte olmuş aşılanmış kişilerde neredeyse hiç ölüm olmamasıdır. Bütün aşı çalışmalarında aşılanmış deneklerde ciddi hastalıkta azalma gözlendi.
 

10- Aşılar, İngiltere,  Güney Afrika ve Brezilya'da tanımlanan yeni virüs varyantlarına karşı koruma sağlıyor mu?

Şimdiye kadarki veriler, aşıların çoğunun yeni varyantlara karşı en azından bir miktar koruma sağladığını göstermektedir. Bazı klinik deney verilerinden ve antikor nötralizasyon çalışmalarından, virüsün orijinal suşlarına karşı tasarlanan aşıların, belirli yeni varyantlara karşı, özellikle de Güney Afrika B.1.351 varyantında bulunan mutasyonlara karşı etkisinin azaldığını görebiliyoruz. Yeni varyantların çoğunda, virüsün hücreleri enfekte etmek için kullandığı spike proteininde değişiklikler var, bu nedenle aşılanmış bir kişinin vücudunun daha önce aşının tanıttığından farklı. Yine de, genel olarak yeni varyantlara karşı bir miktar koruma sağlıyor gibi görünüyorlar. Ve elbette unutmamamız gereken şu; daha yeni varyantların ortaya çıkmasını önlemenin en iyi yolu virüsün yayılmasını önlemektir ki bu da hızla aşılanmayla mümkün olur.
 

Son olarak ortaya çıkan Delta varyantı olarak da isimlendirilen Hindistan varyantına karşı şuana kadar yapılan açıklamalara göre mRNA aşısının tek dozu %31, iki dozu tamamlananlarda %87 etkin olduğu açıklanmıştır. Diğer aşılar için bu tür açıklamalar olmamakla birlikte ülkemizde mevcut olan inaktif aşı ile aşılanan kişilerde gözlenen delta varyantı enfeksiyonlarının hafif seyrediyor olması umut vericidir.  
 

11- Aşı sizin virüsü başkalarına taşımanızı engelleyecek mi?

Öyle umuyoruz, ancak henüz tam olarak bilmiyoruz. Aşıların iki temel amacı vardır: bireyi korumak ve hastalığın yayılmasını durdurmak. Virüsler hakkında bildiklerimize ve ortaya çıkan bazı verilere dayanarak umutlu olmak için nedenlerimiz var , ancak aşıların hastalık bulaşmasını azaltıp azaltmayacağından hala emin değiliz. Bu nedenle, aşı olmuş olsanız bile hastalığın yayılmasını önlemek için maske takmak ve mesafemize dikkat etmek önemlidir.
 

12-Aşının etkinliği zamanla “kaybolacak mı”?

Olabilir. Aşılar, en iyi koruma düzeylerini sağlamak için çoğu kez takviye dozlarına ihtiyaç duyar. Bazı aşılar bir kişiyi ömür boyu koruyabilirken, diğerleri birkaç yılda bir takviye gerektirir. Aşı olanlarda zamanla bağışıklık cevaplarını izlemek önemlidir. Böylece ek güçlendirici doza ihtiyaç olup olmadığını ve ne zaman ihtiyaç duyacağımızı öğrenebiliriz.
 

13- Farklı aşılarla birinci ve ikinci aşı dozunu yaptırmak güvenli midir?

Farklı COVID-19 aşılarını birleştirmek, aşılama kampanyalarını hızlandırabilir ve hatta bağışıklık cevabını artırabilir. Bu nedenle İngiltere’de mRNA ve adV vektör aşıları ile farklı aşıların bir arada kullanılması yönünde çalışmalar yapılmaktadır.

Bazı araştırmacılar ayrıca, iki aşının birleştirilmesinin bağışıklık tepkilerini güçlendirebileceğini düşünüyor. Ama henüz elimizde kanıt yoktur.

İngiltere’de yapılan çalışmada, katılımcıların koronavirüse karşı ürettikleri T hücrelerini de ölçmeyi hedefliyorlar. Ayrıca güvenlik endişeleri de izleyecektir. T hücreleri, bağışıklık tepkisini artırmanın anahtarı olabilir. RNA aşıları, SARS-CoV-2 koronavirüse karşı güçlü antikor yanıtları oluşturmuştur. Ancak Kanada, Hamilton'daki McMaster Üniversitesi'ndeki araştırmacılara göre AstraZeneca ve Oxford aşısı kadar CD8 + T hücreleri olarak adlandırılan bir T hücresi sınıfını uyarmada başarılı olmadıklarını göstermiştir. 2 Ocak'ta yayınlanan bir preprintte, araştırmacılar bir mRNA koronavirüs aşısı ve AstraZeneca aşısının bir kombinasyonunun farelerde CD8 + T hücrelerini daha iyi uyandırdığını yayınladı.